ประสบการณ์-ประสพการณ์ โดย ศ.จำนงค์ ทองประเสริฐ

ประสบการณ์-ประสพการณ์

          คำในภาษาไทยที่มักจะเขียนและออกเสียงกันไม่ค่อยถูกอีกคำหนึ่ง ก็คือคำว่า “ประสบการณ์” (ปฺระ-สบ-กาน) ซึ่งเป็นศัพท์บัญญัติ ตรงกับภาษาอังกฤษว่า experience คำนี้มักมีผู้พูดเป็น “ปฺระ-สบ-พะ-กาน” อยู่เสมอ ทั้งในหมู่ผู้รู้และคนทั่ว ๆ ไป

          เหตุที่มีผู้ชอบพูดเป็น “ปฺระ-สบ-พะ-กาน” อยู่เสมอ ๆ นั้น จะโทษว่าเขาพูดผิดก็ไม่ถูกต้องนัก ทั้งนี้เพราะคำว่า experience ในภาษาอังกฤษนี้ เดิมคณะกรรมการพิจารณาศัพท์วิชาการศึกษา กรมวิชาการ กระทรวงศึกษาธิการ ท่านบัญญัติไว้ว่า “ประสพการณ์” ที่ “ประสพ” ใช้ พ พานสะกด จึงได้ออกเสียงว่า “ปฺระ-สบ-พะ-กาน” ซึ่งก็ฟังเพราะหูและเหมาะกับลิ้นของคนไทยดี ทั้งยังเข้าลักษณะ “อุจจารณวิลาส” (อุด-จา-ระ-นะ-วิ-ลาด) แห่งนิรุกติศาสตร์อีกด้วย แต่เมื่อกระทรวงศึกษาธิการส่งศัพท์บัญญัติเหล่านั้นมาให้คณะกรรมการบัญญัติศัพท์ภาษาไทยแห่งราชบัณฑิตยสถานรับรอง คณะกรรมการได้แก้ศัพท์บัญญัติคำนี้เป็น “ประสบการณ์” ที่ “ประสบ” ใช้ บ สะกด จึงต้องอ่านว่า “ปฺระ-สบ-กาน” แต่โดยเหตุที่พูดกันเป็น “ปฺระ-สบ-พะ-กาน” มาจนติดบางท่านจึงไม่สามารถปรับตัวให้พูดเป็น “ปฺระ-สบ-กาน” ได้ แต่คนรุ่นใหม่ ๆ ที่ไม่เคยทราบว่าใช้ “ประสพการณ์” มาก่อน ก็มักจะอ่านถูกต้อง

          คำว่า “ประสบการณ์” นี้ พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๒๕ ได้ให้บทนิยามไว้ว่า “น. ความจัดเจนที่เกิดจาการการกระทำหรือได้พบเห็นมา.”

          ส่วนคำว่า “ประสพ” นั้น พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน ท่านเก็บไว้เป็นรูปคำนาม และให้ความหมายไว้เพียงความหมายเดียว คือ “การเกิดผล” ถ้าหากเขียนเป็น “ประสพการณ์” โดยใช้ พ สะกดก็จะต้องแปลว่า “เหตุแห่งการเกิดผล” ซึ่งจะไม่ตรงกับความหมายของคำว่า experience ในภาษาอังกฤษ

          ความจริงคำว่า “ประสพ” ตรงกับคำบาลีว่า “ปสว” (ปะ-สะ-วะ) นั้น แปลว่า “ประสบ ประสูติ เสวย” หรือแปลว่า “ดอกไม้ ลูกไม้” ก็ได้ และตรงกับภาษาสันสกฤตว่า “ปฺรสว” (ปฺระ-สะ-วะ) แปลง ว เป็น พ ก็เป็น “ประสพ” แต่เพราะเหตุที่คำว่า “ประสพ” มีความหมายได้หลายอย่างด้วยกัน ถ้าเราเขียนเป็น “ประสพการณ์” จะทำให้ตีความไปได้ต่าง ๆ ท่านจึงใช้ “ประสบ” บ สะกด ซึ่งก็แผลงมาจากคำว่า “สบ” ในภาษาไทยที่แปลว่า “พบ เช่น สบโชค ปะ เช่น สบเหมาะ ถูก เช่น สบใจ” นั่นเอง

          อย่างไรก็ตาม คำนี้ควรเขียนให้ถูกต้องตามศัพท์บัญญัติและพจนานุกรมของราชบัณฑิตยสถาน เป็น “ประสบการณ์” ที่ “ประสบ” ใช้ บ สะกดอย่างเดียว.