กรมพลำภัง (๑๐ สิงหาคม ๒๕๕๓)

          กรมพลำภัง (อ่านว่า พะ-ลำ-พัง) สารานุกรมประวัติศาสตร์ไทย ฉบับราชบัณฑิตยสถาน เล่ม ๑ อธิบายไว้ว่า กรมพลำภัง เป็นกรมโบราณสังกัดทั้งฝ่ายมหาดไทยและกลาโหม  สันนิษฐานว่ากรมนี้ตั้งขึ้นในสมัยอยุธยา ดังพบหลักฐานปรากฏในพระไอยการตำแหน่งนาพลเรือน ตรงกับรัชสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ระบุว่า “หลวงจ่าแสนบดีศรีบริบาล” เป็นเจ้ากรมพลำภังของฝ่ายมหาดไทย และ “หลวงศรีเสาวราชภักดี” เป็นเจ้ากรมพลำภังของฝ่ายกลาโหม  สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงสันนิษฐานว่า กรมพลำภังทำหน้าที่เป็นพนักงานปืนใหญ่ในกองทัพหลวง และมีตราตำแหน่งเจ้ากรมเป็นรูปช้างบรรทุกปืนใหญ่

          หลังการปฏิรูปการปกครองแผ่นดิน พ.ศ. ๒๔๓๕ ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว กรมพลำภังเป็นกรมหนึ่งในกระทรวงมหาดไทย และกระทรวงกลาโหม  กรมพลำภังในกระทรวงกลาโหมไม่ปรากฏหลักฐานว่ามีการเปลี่ยนแปลงไปอย่างไร แต่กรมพลำภังในกระทรวงมหาดไทยนั้น เมื่อสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงจัดการแบ่งส่วนราชการของกระทรวงมหาดไทยออกเป็น ๓ กรม คือ กรมมหาดไทยกลาง กรมมหาดไทยฝ่ายเหนือ และกรมพลำภัง  ได้ให้กรมพลำภังทำหน้าที่แผนกปกครองท้องที่  กรมนี้ยังคงฐานะเป็นกรมในกระทรวงมหาดไทยเรื่อยมา จนกระทั่งมีการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. ๒๔๗๕

          ในปีต่อมา กรมพลำภังเปลี่ยนชื่อเป็นกรมมหาดไทย ส่วนชื่อ “พลำภัง” นั้นนำไปใช้เรียกกองพลำภัง สังกัดกรมมหาดไทย ในราชการบริหารส่วนกลาง  จนกระทั่ง พ.ศ. ๒๔๘๕ กองพลำภังเปลี่ยนชื่อเป็นกองการปกครอง และใน พ.ศ. ๒๕๐๕ กรมมหาดไทย (ซึ่งเดิมคือกรมพลำภัง) ได้เปลี่ยนชื่อเป็น กรมการปกครอง สังกัดกระทรวงมหาดไทย.

ปิยรัตน์  อินทร์อ่อน