สัด
คำว่า สัด เขียน ส เสือ ไม้หันอากาศ ด เด็ก มีความหมายอย่างหนึ่งว่า ภาชนะรูปทรงกระบอก ทำด้วยไม้หรือสานด้วยไม้ไผ่ ใช้ตวงข้าว เมื่อใช้เป็นชื่อมาตราตวง ๑ สัด มี ๒๕ ทะนาน ดังในบทเสภาเรื่องขุนช้างขุนแผน ขุนแผนตอบโต้ถ้อยคำต่อว่าของนางวันทองว่า
“อันตัวเจ้าแลเสียสัตย์วิบัติคิด พี่จึงติดตามทวนมาสวนสัด
เจ้าเจนตวงท่วงทีดีสันทัด ป้องปัดปาดหมุนละมุนตา
ขุนช้างได้นางมาสอบสวน เจ้าจึงทวนถูกสัดยี่สิบห้า”
สัดยี่สิบห้า คือ ๑ สัด เท่ากับ ๒๕ ทะนาน อย่างไรก็ดี ในมูลบทบรรพกิจของพระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูร) มีว่า “สัดหนึ่งยี่สิบทะนานชัด”
การที่ ๑ สัด ลดจาก ๒๕ ทะนาน เป็น ๒๐ ทะนาน เพราะในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีฝรั่งเข้ามาตั้งโรงสีไฟ มีการกำหนดมาตราตวงขึ้นใหม่ สัดซึ่งเคยเป็นหน่วยตวงข้าวเปลือก เปลี่ยนมาใช้เป็นหน่วยตวงข้าวสาร และกำหนดใหม่ว่า ๑ สัดเท่ากับ ๒๐ ทะนานเท่านั้น
๒๘ พฤษภาคม ๒๕๖๒