เครื่องสูง
พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๕๔ อธิบายว่า เครื่องสูง หมายถึง เครื่องแสดงพระอิสริยยศ เช่น ฉัตร พัดโบก จามร สารานุกรมไทย ฉบับราชบัณฑิตยสถาน เล่มที่ ๖ อธิบายถึง เครื่องสูง ว่า เครื่องสูงมีมาแต่โบราณ แต่ไม่ทราบว่ามีมาตั้งแต่เมื่อใด ในหนังสือไตรภูมิพระร่วงก็มีกล่าวถึงเครื่องสูงไว้ ดังนั้นพอจะสันนิษฐานได้ว่า เครื่องสูงคงจะมีขึ้นในรัชกาลพระมหาธรรมราชาลิไทย ซึ่งเป็นผู้ทรงพระราชนิพนธ์หนังสือไตรภูมิพระร่วง หรืออาจจะมีมาก่อนหน้านั้นก็ได้
เครื่องสูงสมัยนั้นคงไม่เหมือนกับเครื่องสูงในปัจจุบัน อีกทั้งยังไม่พบตำราใดที่ได้กำหนดไว้แน่นอนว่าเครื่องสูงประกอบด้วยสิ่งใดบ้าง และน่าจะสันนิษฐานได้อีกอย่างว่าที่มาของเครื่องสูงนี้ คงจะมีมาในประเทศอินเดีย ตามที่สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ได้ทรงพระราชนิพนธ์ไว้ในหนังสือ “เรื่องเที่ยวเมืองพม่า” ในชั้นต้นเครื่องสูงของไทยเราคงจะประกอบด้วยของเพียงน้อยสิ่ง แต่ได้วิวัฒนาการต่อมาจนในสมัยกรุงศรีอยุธยา และในปัจจุบัน เมื่อมีการแห่พระเจ้าแผ่นดินเป็นกระบวนใหญ่จะมีเครื่องสูงอีกหลายอย่าง ในเรื่อง “ราชูปโภคและเครื่องประกอบพระราชอิสริยยศพระมหากษัตริย์” ซึ่งหม่อมราชวงศ์เทวาธิราช ป. มาลากุล เป็นผู้เรียบเรียง และเมื่อ พ.ศ. ๒๔๘๖ สภาวัฒนธรรมแห่งชาติได้จัดพิมพ์เรื่องเครื่องสูงไว้ในหนังสือวัฒนธรรมไทยเรื่องกษัตริย์ราชูปโภคและพระราชฐาน ระบุว่าเครื่องสูงสำหรับพระราชอิสริยยศพระมหากษัตริย์มีรวม ๘ สิ่ง คือ ฉัตรเจ็ดชั้น ฉัตรห้าชั้น บังแทรก ฉัตรชุมสาย จามร พระกลด บังสูรย์ และพัดโบก
เครื่องสูงนี้ใช้ในพระราชพิธีสำคัญซึ่งพระมหากษัตริย์เสด็จเป็นกระบวนพยุหยาตราทั้งทางสถลมารคและชลมารค หรือใช้เครื่องสูงในการแห่พระบรมศพหรือพระบรมอัฐิ ส่วนเจ้านายแต่ก่อนเคยมีการแห่เครื่องสูงในพิธีโสกันต์ พิธีทรงผนวชและในการแห่พระศพเป็นต้น แต่พิธีโสกันต์ได้เว้นช่วงมานานแล้ว และพิธีทรงผนวช แม้จะยังมีการทรงผนวชอยู่ก็ไม่มีกระบวนแห่เหมือนเมื่อก่อน ในปัจจุบันจะมีการแห่เครื่องสูงก็ในเวลาแห่พระศพเป็นกระบวนพระเกียรติยศเท่านั้น.
อิสริยา เลาหตีรานนท์
๔ กรกฎาคม ๒๕๕๗